Guarana: een overzicht

Auteur: Luna Science bachelor met ervaring in psychoactieve en medicinale planten. Contentschrijver, onderzoeker en antropologieliefhebber.

Het is moeilijk te achterhalen wanneer ik voor het eerst met de guarana plant in contact kwam. In Brazilië is het drinken van guarana in de meer natuurlijke vorm of in de vorm van soda net als het drinken van koffie of thee, iets wat veel dus mensen doen.

Ik herinner me levendig dat ik mijn tante elke ochtend water en guaranapoeder zag drinken toen ik opgroeide. Mogelijk deden mijn vader en moeder dat ook op verschillende momenten. Het feit dat guarana zo wijd verspreid is, heeft me echter nooit doen afvragen waar guarana precies vandaan komt of waarom het zo populair is. Pas toen ik wat onderzoek begon te doen, begon ik me te realiseren hoe diep de geschiedenis van Guaraná en het farmaceutisch potentieel reikt. 

De betekenis van het woord

Guarana, komt van het woord  'waraná (PT)' wat betekent dat het spirituele principe van de 'wará', de verklaring of het beginpunt van alle kennis bevat. De inheemse gemeenschap Sateré-Mawé, waar het woord vandaan komt, ziet in guarana het begin van een nieuw sociaal contract (PT). Door middel van de Guaraná mythe geven zij de traditie door waarin luisteren en wederzijds begrip de kern vormt van goed bestuur. Een drankje gemaakt van guarana calle 'çapô' is essentieel tijdens elke belangrijke gemeenschapsdiscussie.

De oorsprong van de plant

De oorsprong van de guaranaplant is omstreden, hoewel er redenen zijn om aan te nemen dat de natuurlijke habitat van de plant beperkt is tot de regio van het stroomgebied van de Maués-Açu, die samenvalt met het grondgebied van de Sateré-Mawé. De plant is echter ook te vinden in andere delen van Brazilië en in andere landen zoals Peru, Colombia en Venezuela. Men denkt dat de planten die in Venezuela veel voorkomen van een andere variëteit zijn, die meestal door een andere inheemse gemeenschap, Baré genaamd, werd gebruikt. Tegenwoordig is Brazilië de grootste producent van guarana's, waarbij de staten Amazone's en Bahia's de eerste plaats innemen als het gaat om de hoeveelheid guarana die per jaar wordt geproduceerd. De Sateré-Mawé, die als eerste de plant verbouwden, spelen een prominente rol in de productie van guarana. Momenteel zijn ze een van de grootste exporteurs van guarana naar het Europese continent. 

Hoewel het bestaan en het gebruik van guarana al sinds mensenheugenis bekend is bij de Sateré-Mawé, komen de eerste Europese vermeldingen van de plant uit de geschriften van de missionaris João Felipe Bettendorf, die in 1669 het stimulerende effect van de plant op de Sateré-Mawé-gemeenschap opmerkte. Tot 1937 stond guarana gewoon bekend als Paullinia cupana, genoemd naar de Duitse botanicus en arts Franz Paullini. Het was echter Adolpho Ducke, die in 1937 aantoonde dat guarana in feite in twee verschillende soorten kon worden verdeeld: de Paullinia cupana van de typicavariëteit, gevonden in de bovenste Rio Negro, en de Paullinia cupana van de sorbillis-variëteit, gevonden in de Maués regio. Het is de sorbillis variëteit die typisch gecommercialiseerd is en het meest grondig bestudeerd is. 

Hoe de planten eruit zien

De guaranaplanten hebben de neiging om in het wild te groeien als een liaan die tot 10 meter lang kan worden. In gedomesticeerde toestand groeit de guaranaplant echter als een struik, die tot 2 à 3 meter lang kan worden. De Sateré-Mawé waren de eersten die de plant gedomesticeerd hebben. De bladeren van de plant bestaan uit vijf blaadjes, allemaal intens groen van kleur, en de bloemen, die allemaal rond de stam gegroepeerd zijn, kunnen zowel wit als witgeel zijn. De vruchten groeien in trossen met een rode of gele kleur en wanneer ze rijp zijn lijken de zaden op de ogen van een kind. Deze gelijkenis heeft waarschijnlijk geleid tot het ontstaan van een van de mythen van de Sateré-Mawé, waarin de guaranaplant zou zijn ontstaan uit het rechteroog van Oniawasap'i's zoon. 

Verschillende vormen van guarana

Traditioneel wordt guarana geconsumeerd als een stokje ('pão de waraná') of als een drankje genaamd 'çapô', dat gemaakt wordt door het raspen van het guaranastokje en het oplossen van het poeder in water. Wanneer guarana in de winkel wordt verkocht, is het meestal in een van deze vormen (stokje of poeder) te vinden. Wanneer guarana op grotere schaal wordt gecommercialiseerd, is het ook te vinden als 'rama' (geroosterd guarana graan) of in de vorm van een siroop, die meestal door frisdrankfabrikanten wordt gebruikt om de drank te maken. 

Medicinaal gebruik

Inheemse gemeenschappen op het Amerikaanse continent zijn al sinds mensenheugenis op de hoogte van de voordelen van de guarana. Voor de Europese invasie op het continent werd Guaraná uitgewisseld tussen gemeenschappen van over het hele continent, in regio's die nu Brazilië en delen van Bolivia, Argentinië, Paraguay, Peru, Colombia en Venezuela omvatten. Voor hen was guarana vooral een bron van energie en een droogmiddel voor de behandeling van chronische diarree. Andere toepassingen waren guarana als pijnstiller en als tonicum voor de behandeling van hoge bloeddruk, koorts, migraine, neuralgie en ter voorkoming van aderverkalking, naast vele andere.

Enkele van de eerste Europese verslagen over de gezondheidsvoordelen van guarana verschenen in de 19e eeuw. In 1817 verscheen de eerste beschrijving van Guaraná als medicijn in Parijs via Cadet de Gassicourt, die Guaraná promootte als medicijn, koortswerend en afrodisiacum. In de jaren veertig van de vorige eeuw begonnen de eerste wetenschappelijke studies over de gezondheidsvoordelen van guarana in Europa te verschijnen. Tegenwoordig is het bekend dat guarana een uitstekende bron van cafeïne is. De gedroogde of gebrande guaranazaden hebben een cafeïnegehalte van 2,5 tot 6%, wat 2 tot 5 keer hoger is dan dat van de Arabica-koffiezaden. Verder is gesuggereerd dat de in guarana aanwezige tannine de afgifte van de cafeïne die ook in de plant aanwezig is vertraagt, zodat de effecten ervan langer duren dan de cafeïne die in andere planten aanwezig is. 

Naast de stimulerende werking die de cafeïne aan guarana geeft, wordt er ook gesuggereerd dat de plant anti-oxidatieve eigenschappen heeft en een boost geeft als het gaat om het geheugen, het leren en de prestaties bij fysieke activiteiten. Verder kan de plant ook helpen bij gewichtsverlies, het risico op hartziekten verminderen en mogelijk een antitumor middel zijn. Op cosmetisch gebied kan guarana ook anti-rimpel eigenschappen hebben en kan het de vorming van bacteriële tandplak voorkomen. 

De chemie van guarana 

Friedlieb Ferdinand Runge was de eerste die de in guarana aanwezige cafeïne in het jaar 1820 isoleerde. Kort daarna, in 1826, voerde Theodor Martius de eerste chemische analyse van de plant uit en vond in plaats van cafeïne, wat hij guaranine noemde. Jaren later werd echter aangetoond dat wat hij guaranine noemde niets anders was dan een onzuivere versie van cafeïne, waarschijnlijk geassocieerd met tannines. Andere chemische stoffen die in de guaranaplant werden gevonden zijn adenine, allantoïne, alfa-copaëne, anethool, carvacrol, caryophyleen, catechinen, catechutaanzuur, choline, dimethylbenzeen, dimethylpropylfenol en estragol, glucose, guanine, hypoxanthine, limoneen, slijmstof, nicotinezuur, proanthocyanidinen, proteïne, hars, salicylzuur, zetmeel, sacharose, looizuur, tannine, theobromine, theofylline, timbonine en xanthine. 

Waarschuwingen 

In principe is guarana een veilige stof. Desalniettemin kan guarana, als het in zeer hoge doseringen of in een dosis die gelijk is aan ongeveer 100 gram guaranazaden in één keer wordt ingenomen, dodelijk zijn. Zo'n hoge dosis guarana is echter praktisch onmogelijk. Zelfs een zeer sterke guarana siroop bevat niet meer dan 400 milligram cafeïne (de stof die bij hoge doseringen tot een fatale afloop kan leiden). In het algemeen kan men guarana beschouwen als een zeer krachtige versie van koffie. De neveneffecten van beide zijn dus min of meer hetzelfde.

Sinds mijn komst naar Europa heeft Guaraná een steeds minder belangrijke rol gespeeld in mijn leven. Nu ik wat meer onderzoek heb gedaan naar de geschiedenis en de voordelen van guarana, overweeg ik om terug te keren naar deze lange traditie.

Luna Science bachelor met ervaring in psychoactieve en medicinale planten. Contentschrijver, onderzoeker en antropologieliefhebber.

Luna is geboren in Brazilië, in het hart van de Pantanal-regio, waar 3 verschillende biomen elkaar ontmoeten en waar veel inheemse culturen op elkaar inwerken. Luna is zich altijd bewust geweest van de verschillende manieren waarop het leven kan worden geleefd. Haar missie is om zoveel mogelijk verschillende manieren van leven te verkennen en deze diversiteit te vieren waar ze ook gaat.

Meer over Luna